Het doet ertoe welk woord je gebruikt

Er zijn verschillende termen in omloop om de situatie aan te duiden waarin kinderen en ouders geen contact meer met elkaar hebben. Welke heeft de voorkeur?

Ouderverstoting, oudervervreemding, ouderverlating, (co-)ouderafwijzing, ouderweigering, ouderonthechting, parental estrangement, parental alienation: er bestaan allerlei verschillende termen voor de situatie waarin een ouder en een kind geen contact meer met elkaar hebben. Soms worden deze termen gecombineerd met het woord 'syndroom': ouderverstotingssyndroom, oudervervreemdingssyndroom, parental aliention syndrome (PAS).

Wat verstaan we eronder?

Google je op deze termen, dan valt op dat mensen er allerlei verschillende uitleggen en definities aan verbinden. Een willekeurige greep uit definities van ouderverstoting die momenteel op het internet circuleren:

• Als een kind een ouder, waarmee het kind voorheen een goede relatie had, niet meer wil zien;

• Als een kind een ouder afwijst of het contact verbreekt, zonder geldige reden;

• Als een kind ervoor kiest om zijn vader of moeder niet meer te zien;

• Het fenomeen waarbij een kind (na een scheiding) het contact verbreekt met één van zijn ouders;

• Als een kind vijandig is tegenover een van de ouders, contact weigert en daar geen schuldgevoelens over laat zien;

• Als een kind een duidelijk favoriete ouder heeft en de andere ouder afwijst;

• Alle contact tussen een ouder en een kind dat verloren gaat, onder invloed van de omgeving, v(aak na een scheiding);

• Een ernstige vorm van emotionele en psychische mishandeling, waarbij het kind zodanig gemanipuleerd en gehersenspoeld wordt door een ouder, dat het kind het gezag en de rol van de andere ouder niet meer accepteert.

Er vallen mij in deze opsomming twee zaken op. Ten eerste lopen de definities sterk uiteen. Ten tweede impliceert het grootste deel van bovenstaande definities dat het kind de verantwoordelijke is en de ouder het slachtoffer. Soms impliciet, soms expliciet ('zonder geldige reden', 'als het er geen schuldgevoelens over laat zien'). Een uitzondering vormt de laatste definitie, waarin een van de ouders als schuldige wordt aangewezen en het kind en de andere ouder als slachtoffer worden aangeduid.

Beschuldigende taal

Verschillende deskundigen hebben er in de loop van de jaren al op gewezen dat het gebruik van bovenstaande termen:

• een dader-slachtofferdynamiek impliceert, waarbij één ouder als slachtoffer wordt gezien en het kind en/of de andere ouder als dader;

• geen recht doet aan de complexe onderliggende dynamiek in het gezin;

• polariserend is en het conflict verergert.

Daarnaast hebben verschillende deskundigen kritiek op toevoeging van het woord 'syndroom'. Vooral omdat deze toevoeging de suggestie wekt dat de oorzaak een psychisch probleem of stoornis bij het kind is, terwijl het vaak om een gezinsprobleem gaat dat zichtbaar wordt door het gedrag van het kind. Het woord 'syndroom' dekt dus de lading niet en gaat voorbij aan de complexe dynamiek in het gezin.

De Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) publiceerde in oktober 2021 een memo over situaties van 'ongegrond contactverlies' tussen kind en ouder na echtscheiding. Gegronde of aannemelijke redenen zijn volgens de raad situaties waarin het kind zodanig negatieve ervaringen heeft opgedaan in het contact met een ouder, dat het invoelbaar en navolgbaar is dat het kind het contact afwijst. Als voorbeeld van zo'n gegronde reden noemt de raad mishandeling door de ouder.

Wie de termen gegrond en ongegrond contactverlies gebruikt, begeeft zich op glad ijs. Wie bepaalt of de afwijzing van het contact door het kind invoelbaar en navolgbaar is, en op basis waarvan? Bovendien klinkt ook in het woord 'ongegrond' weer een beschuldiging door aan het adres van het kind.

Alternatieve termen

Hoe noem je het dan wél?

Contactbreuk of verbroken contact beschrijft slechts de status en niet het proces en de onderliggende dynamiek, stelt het Expertteam ouderverstoting/complexe omgangsproblematiek (ET) terecht. Wonderlijk genoeg kiest het ET in het adviesrapport (2021) voor de veel bekritiseerde term Parental Alienation (PA). Het rapport beschrijft dat het team er ook eensgezind over is dat het probleem moet worden benoemd als complexe omgangsproblematiek. Nadeel van deze laatste term lijkt mij dat die erg algemeen is.  

Na introductie van de term 'ongegrond contactverlies' in de inleiding, kiest de RvdK in de rest van de memo voor de term (dreigend) contactverlies tussen kind en ouder. Deze term benoemt de situatie, is feitelijk en los van schuld en doet recht aan het proces van vervreemding vooraf aan de contactbreuk, dat vaak al veel langer sluimert.

Visser et al (2023) stellen voor om te spreken van geblokkeerde ouder-kindrelaties na scheiding en van 'de nabije ouder' en 'de ouder op afstand'. De woorden verstoting en vervreemding vinden zij meer definitief klinken, terwijl het woord geblokkeerd in hun beleving de mogelijke uitkomsten meer openlaat.

Agllias (2017) gebruikt een term die zich niet beperkt tot ouders en kinderen na een scheiding: family estrangement. Hierbinnen onderscheidt zij drie vormen: fysieke, emotionele en cyclische vervreemding. Met cyclische vervreemding doelt ze op de dynamiek waarin de relatie tussen familieleden heen en weer beweegt tussen fysieke vervreemding, emotionele vervreemding en/of perioden van verzoening.

Bespreking

Al schrijvend komen verschillende gedachten bij mij op:

• Een deel van de betrokkenen zoekt specifiek naar een term voor de relatieproblematiek tussen ouder(s) en kind die kan ontstaan na een scheiding (of in de aanloop naar een scheiding?). Een ander deel zoekt naar een meer overkoepelende term. Dat zorgt voor verwarring. Wellicht helpt het als auteurs hun keuze voor een term consequent voorzien van een duidelijke definitie.

• De focus ligt bij veel professionals op de problematiek na een scheiding. Dat is begrijpelijk, want een relatiebreuk tussen ouders kan invloed hebben op de kwaliteit van de relatie met het kind en zorgt voor een grotere kans op verlies van contact. Zelden is er echter één duidelijk aanwijsbare oorzaak aan te wijzen; meestal is de vervreemding of breuk de uitkomst van een kluwen van persoonlijke stress, stress binnen de familie en stress vanuit de samenleving. Vanuit dit gezichtspunt doet de toevoeging 'na een scheiding' geen recht aan de complexiteit van de voorgeschiedenis.

• Wanneer twee familieleden emotioneel en/of fysiek van elkaar vervreemd raken, al dan niet uitmondend in een contactbreuk, beïnvloedt dat ook andere relaties. Vaak leidt verlies van contact met één familielid tot contactverlies met veel meer familieleden. Vanuit deze constatering is de toevoeging 'tussen ouder en kind' te beperkend.

In mijn boek Omgaan met verbroken contact heb ik vanwege bovenstaande overwegingen gekozen voor de term (familie-)vervreemding. Die definieer ik als: alle stadia in de verbroken-contactcirkel, van beginnende verwijdering tot verbreken van het contact en de stadia daarna.

 Wat vind jij hiervan? Heb jij een andere suggestie?

Bronnen

Agllias, K. (2017). Family Estrangement. A matter of perspective. New York: Routledge.

Drost, A. (2025). Omgaan met verbroken contact. Utrecht: Uitgeverij Stili Novi.

Expertteam ouderverstoting/complexe omgangsproblematiek (2021, januari). Adviesrapport.

Raad voor de Kinderbescherming (2021, oktober). (Dreigend) contactverlies tussen kind en ouders na scheiding 0.2. Memo. Geraadpleegd op 20 mei 2025 van https://www.kinderbescherming.nl/documenten/2021/11/30/memo-dreigend-contactverlies.

Visser, M., van Lawick, J., van Grinsven, F., de Visser, W. en de Zeeuw-van der Heide, E. (2023, 14 maart). Geblokkeerde ouder-kindrelaties. Visie op ouderverstoting vanuit Kinderen uit de Knel. Systeemtherapie 35 (1), 7-21.