De voorpagina van de weekendkrant verhaalde van een raketaanval op het station van de Oekraïense stad Kramatorsk, waar zich duizenden mensen hadden verzameld die wachtten op evacuatie. Volgens Oekraïne was het een Russische aanval. Maar het Kremlin zegt dat de raketten afkomstig zijn van de Oekraïense strijdkrachten en dat het gaat om een provocatie door het nationalistische regime in Kiev. Eén gebeurtenis, verschillende waarheden. Wie heeft er gelijk?
In een conflict als dit – waarbij meer dan vijftig burgers omkwamen - is het uiteraard belangrijk om de feiten boven tafel te halen. Om uit te zoeken wie die rakketten heeft afgevuurd. Maar met het ophelderen van de feitelijke toedracht is een conflict nog niet opgelost. Daar is iets anders voor nodig. De vraag is: wat?
Luisteroefening
Vorige week lag ik op een nacht urenlang boos wakker in bed. Mijn partner en ik hadden die avond een vervelend gesprek met elkaar gehad, met de nodige irritaties en verwijten. Pas in de loop van de dag erna zag ik in hoe groot mijn rol in dat gesprek was geweest. In plaats van te proberen haar emoties te begrijpen, was ik in de verdediging en kwaadheid geschoten. Niet erg constructief.
Volgens Kilman[1] kun je vijf conflictstijlen onderscheiden: 1. Vermijden/ontkennen/ontlopen, 2. Toegeven/aanpassen/meegaan, 3. Doordrukken/forceren/vechten, 4. Compromissen sluiten en 5. Samenwerken/integreren.
In mijn geval had ik conflictstijl 3, waarin ik te veel op mijn eigen belangen gericht was, beter kunnen vervangen door stijl 5: samenwerken/integreren. Ik heb te leren om open en helder te communiceren over alles wat van belang is, zodat we samen op zoek kunnen gaan naar oplossingen die voor ons beiden werken. Dat klinkt eenvoudig, maar de praktijk is weerbarstig. Het vraagt een leven lang oefening om met een open geest te kunnen luisteren naar de behoeften, verlangens, emoties van de ander; naar de muziek onder de woorden.
Conflictoplossing vereist wederzijdse nederigheid
Goede bedoelingen
Just because you are right does not mean I am wrong. You just haven’t seen life from my side. Hoe zou de wereld er uitzien als wij deze vaardigheid om ons te verplaatsen in de ander wereldwijd onder de knie zouden krijgen? Zouden we daarmee alle conflicten kunnen oplossen? Veel wel, vermoed ik (leve de mediators en diplomaten!). Maar álle? Op dit punt raken we aan het onderwerp mensbeeld. Ik zou zo graag geloven dat ieder mens van nature goed is. Maar in de loop van de jaren ben ik gaan concluderen dat dat een te naïeve gedachte is. Ten eerste zit achter niet alle daden een goede bedoeling. Als iemand voor de ogen van jonge gezinnen twee mensen neerschiet in een McDonalds – zoals onlangs in Zwolle - kan ik daar geen goede bedoeling in zien. Als twee ouders hun zoontje van acht jaar opsluiten in een kist, vastbinden en te weinig eten geven – zoals in 2017 in Winterswijk gebeurde - schiet mijn verbeelding tekort om daarin nog iets van liefde te zien. Ten tweede leiden goede bedoelingen niet altijd tot een wenselijke situatie. Ze leiden zelfs dikwijls tot oorlog[2]. ‘De weg naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen’ (Gammelt Ordsprog). Gerrit Jan van D. uit Ruinerwold dacht met het opsluiten en misbruiken van zijn kinderen vast dat hij handelde volgens Gods wil. En Poetin is er waarschijnlijk echt van overtuigd dat hij goeddoet aan de inval in Oekraïne. Hoe je een conflict zoals dat tussen Rusland en Oekraïne moet oplossen? Wist ik het maar. Dan had ik per direct de invasie in Oekraïne beëindigd. En vele andere oorlogen.
Wederkerigheid
Bovenstaande voorbeelden laten zien dat het gezegde ‘waar twee kijven, hebben twee schuld’ lang niet altijd overeenkomt met de realiteit. Maar zoals ik al schreef: met het ophelderen van de feitelijke toedracht is een conflict nog niet opgelost. En dat geldt ook voor het vermogen om je te kunnen verplaatsen in de ander; dat kan alleen conflicten helpen oplossen als die ander ook jouw perspectief probeert te begrijpen. Conflictoplossing vereist wederzijdse nederigheid.
Music is the universal language, it brings people closer together, zei Ella Fitzgerald eens. Het probleem is: sommige mensen zijn hier misschien doof voor. En als je doof bent, wordt het moeilijk om muziek te horen. Laat staan om samen muziek te gaan maken.
Ik ben niet bij machte om de Poetins van deze wereld empathischer te maken. Laat ik me richten op datgene waar ik wél invloed op heb. Ik beloof mijzelf met de hand op mijn hart dat ik elke dag weer mijn best zal doen om de muziek onder de woorden van de ander te blijven horen.